بررسی روایات درباره امام زمان(عج)

احادیث و روایاتى كه از اهل بیت(علیهم السلام) به دست ما رسیده، از حیث سند و دلالت، مختلف هستند. برخى از آن ها، متواتر و برخى، مستفیض یا خبر واحد هستند و از جهتى، برخى، صحیح و برخى دیگر، حسن به شمار مى آیند و برخى نیز به دلیل مجهول بودن رواى حدیث یا غیر موثق بودن راوى، ضعیف شمرده مى شوند.
احادیث مربوط به امام مهدى (عج) نیز از این قاعده مستثنا نیستند و از دیدگاه علم حدیث، هر یك از جایگاه جداگانه اى برخوردار هستند، ولى با این همه، برخى از مطالب، در بیش تر این احادیث، مشترك هستند و در اكثر احادیث به این مطالب اشاره شده، به همین دلیل مى توان ادعا كرد كه این مطالب مشترك اگر چه متواتر لفظى نباشند، متواتر معنوى هستند. بنابراین، بدون كم ترین شبهه اى، مى توان به این مطالب استناد كرد.
در این جا تنها به مطالب مشترك اشاره مى شود و براى هر یك از این مطالب، یك حدیث به عنوان شاهد آورده مى شود:
1- امام مهدى (عج) هم نام رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است:
قال النبى(صلى الله علیه وآله): «اسمه كاسمى و اسم أبیه كاسم ابنى و هومن ولد بنتى یظهر الله الحق بهم و یخمد الباطل باسیافهم…;[1] اسم او، مانند اسم من است و اسم پدرش، مانند اسم فرزندم است. او، از فرزندان دخترم است. خداوند، به دست آنان، حق را آشكار مى كند و با شمشیرهاى آنان، باطل را فرسوده مى كند…».
2- از اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و از فرزندان امام حسین(علیه السلام) است:
قال النبى(صلى الله علیه وآله): «لاتذهب الدنیا حتّى یقومَ بأمر أُمتّى رجل من ولدالحسین یملأها عدلا كما ملئت ظلماً و جوراً;[2] دنیا به پایان نمى رسد، مگر این كه مردى از فرزندان حسین(علیه السلام) براى اصلاح امر امّت من، قیام كند و جهان را پر از عدل كند، همان گونه كه پر از ظلم و جور شده بود».
3- امام مهدى (عج) فرزند امام حسن عسكرى(علیه السلام) است:
امام حسن عسكرى (عج) به نرجس خاتون فرمود: «ستحملین ذكراً و اسمه م ح م د و هو القائم من بعدى; به زودى پسرى به دنیا خواهى آورد كه اسمش م ح م د است و او بعد از من قائم و امام است».[3]
4- آن حضرت قبل از ظهور به غیبت طولانى مى روند:
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «المهدی من ولدى. اسمه اسمى و كنیته كنیتى أَشبه الناس بی خَلْقاً و خُلْقاً. تكون له غیبه و…;[4] مهدى، از فرزندان من است. اسمش، اسم من و كنیه اش، كنیه ى من است. از حیث خلق و خوى و شكل و صورت، شبیه ترین مردم به من است. براى او غیبتى است…».
5- به هنگام ظهور، زمین را پر از عدل و داد مى كند و حضرت عیسى پشت آن حضرت نماز مى گذارد:
ابن عباس، از رسول خدا نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: «جانشینان و اوصیاى من و حجّت هاى خداوند بر خلق، بعد از من، دوازده نفرند. اولشان برادرم و آخرشان فرزندم است.». گفته شد: «یا رسول الله! برادر تو كیست؟». فرمود: «على بن ابى طالب.». گفته شده: «فرزندت كیست؟». فرمود: «مهدى است كه جهان را پر از قسط و عدل مى كند، همان گونه كه پر از ظلم و جور شود. قسم به آن كه مرا مبعوث كرد! اگر از دنیا، فقط یك روز بماند، خداوند آن روز را طولانى كند تا این كه در آن روز، فرزندم مهدى ظهور كند و روح الله عیسى بن مریم نزول كند و پشت سر او نماز بگزارد. و زمین به نور پروردگار او روشن شود و حكومتش شرق و غرب را فراگیرد».[5]
البته موارد و مطالب مشترك احادیث مربوط به امام مهدى (عج) بیش تر از موارد مذكور است، ولى به دلیل طولانى نشدن به همین اندازه اكتفا مى شود.
– چه مقدار روایت از اهل بیت(علیه السلام) در مورد امام مهدى(علیه السلام)به دست ما رسیده است؟
اوّلا، اخبار مربوط به ظهور امام مهدى (عج) از دید اهل سنّت، به حدّ تواتر رسیده و اصل مسلّمى به شمار مى آید و نزد شیعه نیز این احادیث فراتر از حدّ تواتر است به گونه اى كه آیه الله العظمى صافى در كتاب منتخب الاثر مى نویسد:
بر هر كسى كه توجّه به تاریخ و احادیث داشته باشد، معلوم است كه بشارت هاى نقل شده از پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام)و اصحاب آن حضرت در مورد ظهور مهدى (عج) به تواتر رسیده است».[6]
ثانیاً، باید گفت، تاكنون استقراى كاملى در مورد تمام احادیث مربوط به امام مهدى (عج) صورت نگرفته است، ولى در این مورد مى توان به كتاب هایى اشاره كرد كه سعى كرده اند بخشى از احادیث مربوط به آن حضرت را گردآورند:
1- مرحوم شیخ الطائفه، محمّد طوسى در كتاب الغیبه بخش مهمّى از احادیث مربوط به امام مهدى (عج) را گردآورده است.
2- مرحوم نعمانى نیز در كتاب الغیبه بخشى از این احادیث را نقل كرده است.
3- علامه مجلسى، جلدهاى پنجاه و یكم و پنجاه و دوم و پنجاه و سوم كتاب بحارالأنوار را به تاریخ امام مهدى (عج) اختصاص داده است.
4- از علماى معاصر نیز آیه الله العظمى صافى گلپایگانى در كتاب منتخب الاثر احادیث مربوط به امام مهدى (عج) را گردآورده است. ایشان، مجموع احادیث مربوط به آن حضرت را كه در كتاب هاى مختلف و معتبر اهل سنّت و شیعه ذكر شده، حدود شش هزار و سیصد و سى و هشت روایت مى داند و در كتاب مذكور، با حذف احادیث مكرر نهصد و بیست و نه حدیث را نقل كرده اند.

——————————————————————————–
[1]. بحارالأنوار، ج 51، ص 67.
[2]. همان، ج 51، ص 66.
[3]. همان، ج 51، ص 161.
[4]. بحارالأنوار، ج 51، ص 72.
[5]. همان، ج 51، ص 71.
[6]. منتخب الأثر، آیه الله العظمى صافى گلپایگانى، مقدمه، ص 2. 
رسول رضوي- مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه