دين و تکنولوژي

پيش درآمد[1]
ويژگي سعادت طلبي انسان به همراه روح كنكاشگر او هيچ گاه او را آرام نمي‎گذارد. لذا براي نيل به رستگاري جاويدان همواره در تلاش و تكاپو است.
تاريخ زندگي اين موجود عاقبت انديش، آينده نگر، متفكر و انديشه ورز نشان مي‎دهد كه نه تنها براي وصول به رفاه، آسايش و آرامش فردي از هيچ تلاشي فروگذار نكرده است؛ بلكه براي تأمين آسايش جامعه بشري نيز، از خود گذشتگي‎هاي فراواني از خود به نمايش گذاشته است.
كاروان عظيم پيشرفت، تمدن و تكنولوژي در راستاي تحقق اين هدف با شتاب روز افزون در حركت است.
با نگاهي گذرا به ابداعات، اختراعات و اكتشافات بشر در گستره‎هاي گوناگون مي‎بينيم؛ كه او توانسته است با نيروي عظيم، خلّاق و كاوشگر خود ريشة بسياري از مجهولات را بخشكاند، گرچه بايد اعتراف كرد، كه هنوز مجهولات فراواني در پيش روي اوست، كه سزاوار است به معلوم تبديل شود. انسان در فراز آسمان‎ها، اعماق زمين به توفيقات اعجاب انگيزي در جهت توسعه، پيشرفت و فن‎آوري دست يافته است، و اين پروسه هيچ گاه متوقف نخواهد شد.
اكنون مناسب است، نگاهي به تعريف تكنولوژي داشته و نيم نگاهي نيز به كاركرد آن داشته باشيم.
«تكنولوژي يا فن شناسي از ريشة يوناني، در معناي «مهارت» و گفتگو گرفته شده است. فن شناسي مطالعه منظم ابزار، شيوه‎ها و روش‎هايي است، كه در شاخه‎هاي گوناگون فني به كار رفته‎اند.
اين رشته كه جنبة عملي دارد با پيدايش دانش كاربردي تولد يافته است.[2]»
اين واژه صرفاً به معناي ابزار و ماشين آلات صنعتي كه براي توليد محصولات صنعتي، كشاورزي و مصرفي به كار مي‎روند، نيست بلكه «در مورد جوامعي كه هم اكنون صنعتي‎اند يا جوامعي كه در حال صنعتي شدن هستند، اين اصطلاح دلالت دارد به همه يا بخش منظمي از آن مجموعة «دانش» كه مربوط است؛ به الف: اصول علمي و اكتشافات. ب: فرايندهاي صنعتي موجود و پيشين، منابع نيرو و مواد و روشهاي انتقال و ارتباط كه تصور مي‎شود به توليد يا بهبود كالاها و خدمات مربوط باشند.[3]»
دين از ديدگاه ما در اين بحث شامل همة اديان موجود در عالم نمي‎شود. بلكه مراد دين مقدس اسلام است، كه مجموعه عقايد، اخلاق، قوانين و مقرراتي است كه براي اداره امور جامعه انساني و پرورشي انسان‎ها باشد.[4]
با توجه به آنچه كه در تعريف دين و تكنولوژي بيان شد، اين پرسش خودنمايي مي‎كند، كه نسبت اين دو چيست؟ آيا مطلقاً دين تكنولوژي را تأييد مي‎كند و با آن سازگار است و يا مطلقاً ناسازگار است؟ و يا در مواردي با يكديگر سازگار و در جاهايي همديگر را نفي مي‎كنند؟
«جان ديون پورت مي‎گويد: شايد هيچ ملتي قبل از مسلمين وجود نداشته باشد كه براي كسب دانش از آغاز تا انجام بيشتر از مسلمانان احترام قائل شده باشد هم قوانين مكتوب و هم آداب و سنن به اين حس پسنديده كمك كردند… . گوستاو لوبون نيز در اين باره گفته است: اسلام براي اكتشافات علمي از هر ديني مناسب‎تر و ملايم‎تر است.[5]»
بنابراين به نظر مي‎رسد ماهيت تكنولوژي به خودي خود با دين تعارض و تنافي نداشته باشد، بلكه نحوة كاركرد و كيفيت به كارگيري تكنولوژي ممكن است در مواردي با دين ناسازگار باشد، اينك براي روشن شدن زواياي گوناگون بحث از بيانات استاد ارجمند جناب حجة الاسلام و المسلمين مير باقري بهره مي‎گيريم.
——————————————————————————–
[1] . حجت الاسلام و المسلمین يداله دادجو.
[2] . فرهنگ علوم اجتماعي، آلن بيرو، ص 426، ترجمه دكتر باقر ساروخاني.
[3] . فرهنگ علوم اجتماعي، جوليوس گودر و ويليام ل.كولب، ترجمه جمعي از محققان، ص 261.
[4] . شريعت در آيينة معرفت، استاد جوادي آملي، ص 111.
[5] . علم و دين، استاد علي رباني گلپايگاني، ص 59