درس نهم: رفع التقاءِ ساکنین

# سوالات ابتدایی درس:

1. التقاء ساکنین را معنا کنید و بگویید که چه زمانی رخ می دهد؟
2. در صورتی که تنوین به همزه وصل برسد چگونه باید خوانده شود؟

التقاءِ ساکنین عبارت است از: «کنار هم قرار گرفتن دو حرف ساکن در هنگام تلفظ»؛ مثل قُلْ الْحَمْدُ.

التقاء ساکنین در کلمات عربی، جایز نیست و هر کجا که اتفاق بیافتد یعنی دو حرف ساکن در کنار هم قرار گیرند (به استثناء دو مورد)، برای رفع التقاء ساکنین، حرف اوّل را با کسره می خوانند؛ مثل قُلِ الْحَمْدُ.

تذکر: التقاء ساکنین در دو حالت جایز است و آن دو حالت عبارتند از:

1. در حالت وقف؛ یعنی هر کلمه ای که حرف ماقبل آخر آن ساکن باشد و حرف آخرش نیز به خاطر وقف ساکن شده باشد، مثل «خُبْزٌ» که در حالت وقف می شود «خُبْزْ».
2. هر دو حرف ساکن در یک کلمه باشند منتهی به این شرط که ساکن اوّل از حروف مدّی باشد و ساکن دوّم مُدغَم (یعنی ادغام شده در حرف مابعد) باشد، مثل «ضَالِّینَ».

چند نکته:

1. در کلمه «مِنْ»، برای رفع التقاء ساکنین، نون ساکن مفتوح می شود، مثل مِنَ الْقَوْلِ.
2. در کلمات «هُمْ – کُمْ – تُمْ»، برای رفع التقاء ساکنین، میم ساکن مضموم می شود، مثل لکُمُ الْوَیْلُ.
3. واو ساکن ماقبل مفتوح نیز در التقاء ساکنین، ضمّه میگیرد، مثل رَاَوُا العَذَابَ.
4. در کلمۀ «بِئْسَ الْاسْمُ»، پس از حذف همزه وصلِ «اسم»^{(1) (2)}، چون دو حرف ساکن «لْ» و «سْ» کنار یکدیگر واقع می شوند، برای رفع التقاءِ ساکنین، حرف لام را کسره می دهیم؛ یعنی می شود «بِئْسَ الِاسْمُ».
5. در هنگام وصل حروف مقطعه «الم» به آیه دوّم سوره مبارکه آل عمران (الم * اللّهُ)، میم ساکن حرف «میم» مفتوح خوانده می شود⁽³⁾؛ یعنی به این صورت خوانده می شود: «الف – لام – میمَ اللهُ»

نکته: در کلیه موارد 1 الی 4، حرکت مربوطه در قرآن آورده شده است.

همانطور که قبلاً در تعریف نون تنوین گفته شد، تنوین نون ساکنی است که نوشته نشده ولی خوانده می شود؛ حال اگر بعد از کلمه تنوین دار، کلمه ای بیاید که اوّلین حرف آن ساکن یا مشدّد باشد⁽⁴⁾، در این صورت التقاء ساکنین پیش می آید که برای رفع آن باید نون تنوین را در تلفّظ با حرکت کسره خواند، مثل:

«لَهْوًا انْفَضُّوا» که خوانده می شود «لَهْوَنِ انْفَضُّوا»

نکته: در قرآن های با رسم الخط عثمان طه، برای راهنمایی قاری در این زمینه (مکسور خواندن نون تنوین) اقدامی صورت نگرفته است بنابراین این درس را خوب تمرین کنید.

تمرین: کلمات زیر را با توجه به قاعده رفع التقاء ساکنین بخوانید:

مَثلاً الْقَوْمُ – کَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ – بِغُلَامٍ اسْمُهُ – اَحَدٌ اللهُ – یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ – مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ