دين و روان شناسى

پيش‎درآمد[1]
در تعريف غير دقيق روان شناسى گفته مى شود: علم رفتار. رفتارى كه در علم روان شناسى مورد بررسى قرار مى گيرد، انواع و اقسام رفتارها را شامل مى شود.
با تقسيمى كه خود روان شناسان دارند، روان شناسى را به شاخه هاى مختلف تقسيم مى كنند: 1. رفتار ظاهرى ارادى; 2. رفتارهاى غريزى كه در حيوانات و انسان ها و هر موجودى كه داراى غريزه است ديده مى شود; 3. رفتار فيزيولوژى، مربوط به سوخت و ساز درونى بدن به ويژه فيزيولوژى مغز و اعصاب كه در آن، امورى مثل احساس شادى و غم و ترس و امثال اين ها، مورد بحث قرار مى گيرد; 4. رفتار تعادل حياتى مثل احساس گرسنگى و سيرى و يا احساس تشنگى و سيرابى كردن.
روان شناسى بنابر آن معنايى كه در ابتدا به ذهن ما مى آيد نيست و اين طور نيست كه از ارزش و كاربرد آن كم شود. اگر به اصطلاح طلبگى بخواهيم روان شناسى را تعريف كنيم، يعنى همه ى رفتارهاى جوانحى و جوارحى را شامل مى شود; بنابر اين موضوع علم روان شناسى، رفتار است و هدف روان شناسى بررسى اين رفتار است; به اين صورت كه خود روان شناسان طى چهار جمله بيان مى كنند: 1. توصيف رفتار و اين كه اين رفتار چيست و به چه ترتيبى عينيت پيدا مى كند; 2. تبيين رفتار; يعنى علت يابى رفتار; اگر يك رفتار غريزى شكل مى گيرد، روان شناس علت آن را بيان مى كند و اگر يك رفتار ارادى شكل مى گيردبه دنبال بررسى علت آن رفتار است; 3. قدم سومى كه روان شناس بر مى دارد اين است كه به دنبال توصيف و تبيين; در نتيجه امكان پيش بينى رفتار براى عالمان روان شناسى فى الجمله ميسر مى شود; 4. تغيير رفتار كه در واقع نوعى كاربرد علم روان شناسى است و به تناسب در بعضى از شاخه هاى علم روان شناسى از تغيير رفتار هم تحت عنوان يك هدف نام برده مى شود.
شاخه هاى مختلفى براى اين علم متصور است كه هر كدام به گوشه اى از اين مباحث اشاره دارد. بنده در اين جا فقط در حد نام اشاره اى مى كنم: روان شناسى رشد، روان شناسى فيزيولوژى، روان شناسى اجتماعى، روان شناسى تربيت، روان شناسى شخصيت، روان شناسى بالينى، روان شناسى انگيزش و هيجان، روان شناسى مشاوره و مدت زمانى است كه روان شناسى دين هم به عنوان شاخه اى كه در روان شناسى رسميت يافته است مطرح شده است و به خاطر نو بودن آن، مطالب آن به فراوانى ديگر شاخه ها نمى رسد.
روش هايى كه در اين علم به كار گرفته مى شود، تحت عنوان روش تجربى نام برده مى شود. خود روش تجربى داراى زير فصل هايى است مثل روش آزمايشى و نيمه آزمايشى، روش ميدانى، روش هم بستگى. روش تعقلى و فلسفى در علم اصطلاحى روان شناسى كم تر كار برد دارد و يا به تعبير برخى اصلا جايى در روان شناسى ندارد.
روش نقلى نيز چه تاريخى باشد چه تعبدى، مثل آن چه ما در آيات و روايات داريم، در علم اصطلاحى روان شناسى جايى ندارد.
روان شناسى مدت زمانى است كه شكل علمى خودش را به دست آورده است.در حدود صد تا صد و ده سال حالت تجربى خود را شكل داده است. بسيارى از مطالب روان شناسى، قبل از اين زمان هم در كتاب ها و رشته هاى علمى ديگر وجود داشته است; از جمله در فلسفه كه بسيارى از مباحث روان شناسى مطرح شده است. در كتاب هاى علم النفس فلسفه ى خودمان اگر مراجعه كنيم، مطالب بسيارى هست كه با مطالب روان شناسى امروز، مناسبت خاصى دارد.
كاربردهايى كه براى روان شناسى مطرح است، در هر كوى و برزن براى خود جايى باز كرده است. اين علم در درمان بيمارى هاى روانى، بسيار خود را نشان داده است. اين طور نبوده كه در همه جا موفق بوده باشد، ولى توفيقاتى هم داشته است.
در نهاد تعليم و تربيت، شاخه هاى مختلف دارد. در مهد كودك و آموزش و پرورش و آموزش عالى و هر نهادى كه به نوعى با نهاد تعليم و تربيت در ارتباط است، روان شناسى توانسته سهم قابل توجهى به دست آورد.
در روان شناسى رشد، در برخورد ما با افراد مختلف و طبقات مختلف سنّى و شغلى و تحصيلى، تفاوت بسيارى ايجاد مى شود.
در روان شناسى اجتماعى، موضوعات مختلفى از كار بردهاى روان شناسى به حساب مى آيد. در اخلاق و مباحث سلامت روانى، قضاوت، كار تبليغات، جنگ روانى و دين، بيش ترين سهم را روان شناسى اجتماعى دارد.
در حوزه ى علميه هم توانايى خدماتى براى اين علم متصوّر است. واحدهاى درسى مناسبى است كه بر نوع طلبه ها لازم است آن را ياد بگيرند; مثل واحد بهداشت روانى، روان شناسى تربيت و …. استفاده ديگرى كه حوزه مى تواند از اين علم بكند، در امر مشاوره است. مشاوره هايى كه طى يك دو سال اخير در حوزه رايج شده، توفيق نسبتاً خوبى داشته است و بحمدالله رو به گسترش مى باشد.
خدمت ديگرى كه اين علم مى تواند به حوزه هاى علميه بكند، انجام بعضى از پژوهش هاى ميدانى است كه مى تواند در اختيار پژوهش گران و مسئولان حوزوى قرار گيرد كه در تصميم گيرى ها مؤثر باشد.
هم اكنون در خدمت حجت الاسلام و المسلمين غروى هستيم، ابتدا ايشان صحبتى دارند و بعد به سؤالات عزيزان پاسخ مى دهند.
گفتنى است كه آقاى غروى در مورد روان شناسى مطالعات زيادى داشته اند و صاحب تأليف و مدير گروه روان شناسى مؤسسه ى امام خمينى(قدس سره)هستند; هم چنين مدير گروه روان شناسى دانشكده ى حوزه و دانشگاه هستند.

——————————————————————————–
[1] . از: حجت الاسلام و المسلمين كاويانى.